(21) 1. กิมิลวคฺโค

1-4. กิมิลสุตฺตาทิวณฺณนา

[201-4] ปญฺจมสฺส ปฐมทุติยานิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ ตติเย อธิวาสนํ ขมนํ, ปเรสํ ทุกฺกฏํ ทุรุตฺตญฺจ ปฏิวิโรธากรเณน อตฺตโน อุปริ อาโรเปตฺวา วาสนํ อธิวาสนํ, ตเทว ขนฺตีติ อธิวาสนกฺขนฺติฯ สุเภ รโตติ สูรโต, สุฏฺฐุ วา ปาปโต โอรโต วิรโต โสรโต, ตสฺส ภาโว โสรจฺจํฯ เตนาห ‘‘โสรจฺเจนาติ สุจิสีลตายา’’ติฯ สา หิ โสภนกมฺมรตตา, สุฏฺฐุ วา ปาปโต โอรตภาโว วิรตตาฯ จตุตฺเถ นตฺถิ วตฺตพฺพํฯ

กิมิลสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. เจโตขิลสุตฺตวณฺณนา

[205] ปญฺจเม เจโตขิลา นาม อตฺถโต วิจิกิจฺฉา โกโธ จฯ เต ปน ยสฺมิํ สนฺตาเน อุปฺปชฺชนฺติ, ตสฺส ขรภาโว กกฺขฬภาโว หุตฺวา อุปติฏฺฐนฺติ, ปเคว อตฺตนา สมฺปยุตฺตจิตฺตสฺสาติ อาห ‘‘จิตฺตสฺส ถทฺธภาวา’’ติฯ ยถา ลกฺขณปาริปูริยา คหิตาย สพฺพา สตฺถุ รูปกายสิรี คหิตา เอว นาม โหติ เอวํ สพฺพญฺญุตาย สพฺพธมฺมกายสิรี คหิตา เอว นาม โหตีติ ตทุภยวตฺถุกเมว กงฺขํ ทสฺเสนฺโต ‘‘สรีเร กงฺขมาโน’’ติอาทิมาหฯ วิจินนฺโตติ ธมฺมสภาวํ วีมํสนฺโตฯ กิจฺฉตีติ กิลมติฯ วินิจฺเฉตุํ น สกฺโกตีติ สนฺนิฏฺฐาตุํ น สกฺโกติฯ อาตปติ กิเลเสติ อาตปฺปํ, สมฺมาวายาโมติ อาห ‘‘อาตปฺปายาติ กิเลสสนฺตาปนวีริยกรณตฺถายา’’ติฯ ปุนปฺปุนํ โยคายาติ ภาวนํ ปุนปฺปุนํ ยุญฺชนายฯ สตตกิริยายาติ ภาวนาย นิรนฺตรปฺปโยคายฯ

ปฏิเวธธมฺเม กงฺขมาโนติ เอตฺถ กถํ โลกุตฺตรธมฺเม กงฺขา ปวตฺตีติ? น อารมฺมณกรณวเสน , อนุสฺสุตาการปริวิตกฺกลทฺเธ ปริกปฺปิตรูเป กงฺขา ปวตฺตตีติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘วิปสฺสนา…เป.… วทนฺติ, ตํ อตฺถิ นุ โข นตฺถีติ กงฺขตี’’ติฯ สิกฺขาติ เจตฺถ ปุพฺพภาคสิกฺขา เวทิตพฺพาฯ กามญฺเจตฺถ วิเสสุปฺปตฺติยา มหาสาวชฺชตาย เจว สํวาสนิมิตฺตํ ฆฏนาเหตุ อภิณฺหุปฺปตฺติกตาย จ สพฺรหฺมจารีสูติ โกปสฺส วิสโย วิเสเสตฺวา วุตฺโต, อญฺญตฺถาปิ โกโป น เจโตขิโลติ น สกฺกา วิญฺญาตุนฺติ เกจิฯ ยทิ เอวํ วิจิกิจฺฉายปิ อยํ นโย อาปชฺชติ, ตสฺมา ยถารุตวเสน คเหตพฺพํฯ

เจโตขิลสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6-8. วินิพนฺธสุตฺตาทิวณฺณนา

[206-8] ฉฏฺเฐ ปวตฺติตุํ อปฺปทานวเสน กุสลจิตฺตํ วินิพนฺธนฺตีติ เจตโสวินิพนฺธาฯ ตํ ปน วินิพนฺธนฺตา มุฏฺฐิคฺคาหํ คณฺหนฺตา วิย โหนฺตีติ อาห ‘‘จิตฺตํ วินิพนฺธิตฺวา’’ติอาทิฯ กามคิทฺโธ ปุคฺคโล วตฺถุกาเมปิ กิเลสกาเมปิ อสฺสาเทติ อภินนฺทตีติ วุตฺตํ ‘‘วตฺถุกาเมปิ กิเลสกาเมปี’’ติฯ อตฺตโน กาเยติ อตฺตโน นามกาเย, อตฺตภาเว วาฯ พหิทฺธารูเปติ ปเรสํ กาเย อนินฺทฺริยพทฺธรูเป จฯ อุทรํ อวทิหติ อุปจิโนติ ปูเรตีติ อุทราวเทหกํฯ เสยฺยสุขนฺติ เสยฺยาย สยนวเสน อุปฺปชฺชนกสุขํฯ สมฺปริวตฺตกนฺติ สมฺปริวตฺติตฺวาฯ ปณิธายาติ ตณฺหาวเสเนว ปณิทหิตฺวาฯ อิติ ปญฺจวิโธปิ โลภวิเสโส เอว ‘‘เจโตวินิพนฺโธ’’ติ วุตฺโตติ เวทิตพฺโพฯ สตฺตมฏฺฐเมสุ นตฺถิ วตฺตพฺพํฯ

วินิพนฺธสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9-10. คีตสฺสรสุตฺตาทิวณฺณนา

[209-210] นวเม อายตโก นาม คีตสฺสโร ตํ ตํ วตฺตํ ภินฺทิตฺวา อกฺขรานิ วินาเสตฺวา ปวตฺโตติ อาห ‘‘อายตเกนา’’ติอาทิฯ ธมฺเมหิ สุตฺตวตฺตํ นาม อตฺถิ, คาถาวตฺตํ นาม อตฺถิ, ตํ วินาเสตฺวา อติทีฆํ กาตุํ น วฏฺฏติฯ ธมฺมญฺหิ ภาสนฺเตน จตุรสฺเสน วตฺเตน ปริมณฺฑลานิ ปทพฺยญฺชนานิ ทสฺเสตพฺพานิฯ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สรภญฺญ’’นฺติ (จูฬว. 249) จ วจนโต สเรน ธมฺมํ ภณิตุํ วฏฺฏติฯ สรภญฺเญ กิร ตรงฺควตฺตโธตกวตฺตภาคคฺคหกวตฺตาทีนิ ทฺวตฺติํส วตฺตานิ อตฺถิฯ เตสุ ยํ อิจฺฉติ, ตํ กาตุํ ลภตีติฯ ทสเม นตฺถิ วตฺตพฺพํฯ

คีตสฺสรสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

กิมิลวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

(22) 2. อกฺโกสกวคฺโค

1-2. อกฺโกสกสุตฺตาทิวณฺณนา

[211-2] ทุติยสฺส ปฐเม ทสหิ อกฺโกสวตฺถูหิ อกฺโกสโกติ ‘‘พาโลสิ, มูฬฺโหสิ, โอฏฺโฐสิ, โคโณสิ, คทฺรโภสี’’ติอาทินา ทสหิ อกฺโกสวตฺถูหิ อกฺโกสโกฯ ‘‘โหตุ, มุณฺฑกสมณ, อทณฺโฑ อหนฺติ กโรสิ, อิทานิ เต ราชกุลํ คนฺตฺวา ทณฺฑํ อาโรเปสฺสามี’’ติอาทีนิ วทนฺโต ปริภาสโก นามาติ อาห ‘‘ภยทสฺสเนน ปริภาสโก’’ติฯ โลกุตฺตรธมฺมา อปายมคฺคสฺส ปริปนฺถภาวโต ปริปนฺโถ นามาติ อาห ‘‘โลกุตฺตรปริปนฺถสฺส ฉินฺนตฺตา’’ติ, โลกุตฺตรสงฺขาตสฺส อปายมคฺคปริปนฺถสฺส ฉินฺนตฺตาติ อตฺโถฯ ทุติเย นตฺถิ วตฺตพฺพํฯ

อกฺโกสกสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3-10. สีลสุตฺตาทิวณฺณนา

[213-220] ตติเย (ที. นิ. ฏี. 2.149) ทุสฺสีโลติ เอตฺถ ทุ-สทฺโท อภาวตฺโถ ‘‘ทุปฺปญฺโญ’’ติอาทีสุ (ม. นิ. 1.449) วิย, น ครหณตฺโถติ อาห ‘‘อสีโล นิสฺสีโล’’ติฯ ภินฺนสํวโรติ เอตฺถ สมาทินฺนสีโล เกนจิ การเณน สีลเภทํ ปตฺโต, โส ตาว ภินฺนสํวโร โหตุฯ โย ปน สพฺเพน สพฺพํ อสมาทินฺนสีโล อาจารหีโน, โส กถํ ภินฺนสํวโร นาม โหตีติ ? โสปิ สาธุสมาจารสฺส ปริหรณียสฺส เภทิตตฺตา ภินฺนสํวโร เอว นามฯ วินฏฺฐสํวโร สํวรรหิโตติ หิ วุตฺตํ โหติฯ ตํ ตํ สิปฺปฏฺฐานํฯ มาฆาตกาเลติ ‘‘มา ฆาเตถ ปาณีน’’นฺติ เอวํ มาฆาตโฆสนํ โฆสิตทิวเสฯ อพฺภุคฺคจฺฉติ ปาปโก กิตฺติสทฺโทฯ อชฺฌาสเยน มงฺกุ โหติเยว วิปฺปฏิสาริภาวโตฯ

ตสฺสาติ ทุสฺสีลสฺสฯ สมาทาย วตฺติตฏฺฐานนฺติ อุฏฺฐาย สมุฏฺฐาย กตการณํฯ อาปาถํ อาคจฺฉตีติ ตํ มนโส อุปฏฺฐาติฯ อุมฺมีเลตฺวา อิธโลกนฺติ อุมฺมีลนกาเล อตฺตโน ปุตฺตทาราทิวเสน อิธโลกํ ปสฺสติฯ นิมีเลตฺวา ปรโลกนฺติ นิมีลนกาเล คตินิมิตฺตุปฏฺฐานวเสน ปรโลกํ ปสฺสติฯ เตนาห ‘‘จตฺตาโร อปายา’’ติอาทิฯ ปญฺจมปทนฺติ ‘‘กายสฺส เภทา’’ติอาทินา วุตฺโต ปญฺจโม อาทีนวโกฏฺฐาโสฯ วุตฺตวิปริยาเยนาติ วุตฺตตฺถาย อาทีนวกถาย วิปริยาเยน ‘‘อปฺปมตฺโต ตํ ตํ กสิวณิชฺชาทิํ ยถากาลํ สมฺปาเทตุํ สกฺโกตี’’ติอาทินาฯ ปาสํสํ สีลมสฺส อตฺถีติ สีลวาฯ สีลสมฺปนฺโนติ สีเลน สมนฺนาคโต สมฺปนฺนสีโลติ เอวมาทิกํ ปน อตฺถวจนํ สุกรนฺติ อนามฏฺฐํฯ จตุตฺถาทีนิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ

สีลสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อกฺโกสกวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ